MINDFULNESS
Kees Boukema
In 1974 schreef de Vietnamese monnik Thich Nhat Hanh [‘Thay’ voor zijn leerlingen] vanuit Parijs een lange brief aan zijn medebroeders in Zuid-Vietnam. Er woedde in die dagen een burgeroorlog in Vietnam. In Parijs waren weliswaar ‘Vredesakkoorden’ ondertekend, maar de oorlog sleepte zich voort. De boeddhistische monniken in Vietnam hadden geweigerd partij te kiezen in het conflict en werden daarom door beide partijen gewantrouwd. Zij hadden nog steeds te lijden onder ontvoeringen en mishandeling. Thay mocht bovendien van de Vietnamese autoriteiten het land niet meer in.
Dit vormde de directe aanleiding voor het versturen van die brief, waarin hij zijn broeders moed inspreekt en hen herinnert aan de ademhalingsoefeningen die kunnen helpen om temidden van het tumult wakker en kalm te blijven. Het is een meditatiepraktijk, gebaseerd op toespraken van de Boeddha over: ‘De juiste aandacht’ en ‘De volkomen bewuste ademhaling’, aangevuld met instructies voor diverse oefeningen. Die oefeningen in “mindfulness” zijn duidelijk en op het oog heel eenvoudig. Iedereen kan er direct mee aan de slag.
Thay gebruikt de term ‘mindfulness’ (volgens de door hem geautoriseerde vertaling): “to refer to keeping one’s consciousness alive to the present reality.” ‘Oplettend aanwezig zijn in de werkelijkheid van het moment’, kan je in je dagelijks leven oefenen. Niet alleen tijdens meditatie, maar ook tijdens je werk, als je wandelt of je tanden poetst. Gedachten kunnen soms alle kanten op schieten. Met mindfulness breng je de aandacht in een flits weer terug; je kunt weer bewust leven.
De Bhagavad Gita is één van de drie kernteksten van het hindoeïsme. Het bevat de weergave van een gesprek tussen Arjuna en de god Krishna, dat plaats vond onder vergelijkbare omstandigheden: Op het slagveld aan de vooravond van een stammenstrijd tussen de Pandava’s en hun verwanten de Kaurava’s. In hoofdstuk zes van de Gita maakt Krishna zijn vriend Arjuna vertrouwd met meditatie als spirituele weg: “Voor de wijze die de hoogten van éénwording [yoga] zoekt,” zegt Krishna,” is oefening de enige methode“. Laat hij die zich in yoga oefent, onophoudelijk proberen zijn geest te richten, zonder hoop en zonder verlangens. Laat hij, met zijn denken geconcentreerd, de functies van zijn geest in bedwang en zijn zinnen beheerst, yoga beoefenen ter zuivering van zijn hart. Wanneer zijn onrustige geest wil afdwalen, laat hij hem in toom houden en hem terugbrengen en onderwerpen aan het Zelf.
Arjuna acht zich echter niet in staat om zo’n vorm van gelijkmoedigheid te bereiken: “De geest is wispelturig en vluchtig, koppig en sterk en even moeilijk te bedwingen als de wind”. Krishna beaamt dat: “Zeker, de geest is wispelturig en uiterst moeilijk te beteugelen, maar met volhardend oefenen en onthechting kan het worden volbracht. Voor mensen die zich niet weten te beheersen is het lastig om die staat van gelijkmoedigheid te bereiken, maar voor hem die de juiste middelen gebruikt is het mogelijk.” Krishna voegt daar aan toe: “Hij die probeert de werkelijkheid van geestelijk bewustzijn te bereiken, staat er in ieder geval beter voor dan iemand die alleen maar beschikt over boekenwijsheid”.
Om echt aandacht te kunnen géven moeten we dus onze geest trainen en dat is beslist een proces van lange adem. Een mens begint zijn leven, net als alle andere pasgeboren zoogdieren, juist met het vrágen om aandacht. Door te huilen en te schreeuwen krijgen pasgeborenen de hulp die ze nodig hebben om te kunnen overleven. Veel jongeren van nu geven er op sociale media zoals facebook, instagram en twitter etc. blijk van, dat ze in deze modus enigszins zijn blijven steken. Gebleken is bovendien, dat hersens van mensen die vrijwel permanent ‘on-line’ zijn, er aan verslaafd raken en steeds minder in staat zijn om hun aandacht lang op eenzelfde onderwerp gericht te houden.
In de afgelopen tijd, waarin het gebruik van internet hand over hand is toe genomen, heeft ook de ‘mindfulness-training’ die Thich Nhat Hanh in de brief aan zijn broeders in Vietnam aanbeval, zijn weg gevonden naar het Westen. Mobi Ho, een Amerikaanse vrijwilliger die als vertaler deel uitmaakte van de Vietnamees-Boeddhistische Vredesdelegatie, kreeg in 1974 de opdracht om samen met Thay, de brief in het Engels te vertalen. In 1976 werd deze vertaling in kleine kring verspreid. Honderd exemplaren van “The Miracle of Mindfulness” werden in offsetdruk verstuurd naar boeddhisten elders in de wereld. Naar hen die, net als hun broeders en zusters in Vietnam, onder moeilijke omstandigheden moesten leven (Sovjet Unie en Irak), maar ook naar boeddhisten die als vrijwilliger hulp verleenden aan getraumatiseerde vluchtelingen, gedetineerden of chronisch zieken (Brazilië). Al gauw ontstond er ook in ruimere kring belangstelling voor de tekst.
Amerikaanse boeddhisten waren gecharmeerd van de unieke vervlechting van Theravada- en Mahayana-traditie, die eigen is aan het Vietnamese boeddhisme. Mindfulness-meditatie vond in Massachusett ook klinische toepassing; namelijk bij behandeling van chronische pijn en stress gerelateerde ziekten. In 1987 verscheen de tekst voor het eerst in boekvorm bij Beacon Press, Boston, U.S.A. Toen Google werd ingezet bereikte de mindfulness-meditatie een miljoenen-publiek. Zoals de apotheek bij sommige pijnbestrijdings-middelen, met het oog op de bijwerkingen tevens maagbeschermers verstrekt, zo biedt Google tegenwoordig gebruikers van sociale media diverse apps aan met mindfulness-training. Voor de eigen werknemers organiseerde Google op 9 november 2011 zelfs een training onder leiding van Thich Nhat Hanh. Op YouTube is een filmpje te zien “Thich Nhat Hanh talks at Google” waar Thay voor een aandachtig luisterend gehoor een lezing houdt, vragen beantwoordt en voorgaat in loopmeditatie met een lange rij van Google-werknemers als in een processie achter zich aan.
Dhr Kees Boukema
Kees Boukema is sinds decennia student van Vedanta en andere filosofische systemen. Hij heeft divers bijgedragen aan het veld van hoger denken. Hij heeft belangrijke artikelen en boeken geschreven en vertaald. Dhr Kees Boukema is de bijdragende redacteur van deze pagina.