Do we have free will?
Corné van Nijhuis
A classic issue that has often occupied my mind is that of free will. Do we as human beings have, do we not or do we have some free will? And somehow it felt to me that it was time to develop my view on that in more depth.
“We must believe in free will, we have no choice.”
(Isaac Bashevis Singer)
From the idea that ‘all existence’ is a creation, you can ask the question whether we as humans only play a role that has been determined as part of that creation, or whether we can give our own interpretation to our lives. So, can we determine our personal destiny – do we have free will? Or does our destiny – destiny – determine our life and so do we not have free will? Opinions on this, as with most fundamental or existential questions, vary widely.
In answering this question, you could roughly distinguish three relevant perspectives:
– One’s life has no preconceived destiny and man has complete freedom of will.
– A person’s life has no preconceived destiny and man has no freedom of will.
– Someone’s life does have a destination and people have no freedom of will about it.
(The variant that there is a preconceived destination with complete free will is of little use, because then the destination would not be preconceived/fixed.)
No destination but free will
A very common view in contemporary Western society seems to be the view that existence has no specific destiny. This perspective is then mainly based on a reality image that is anchored in materialism and scientific truth. This view says that humans are autonomous beings with the ability to make decisions for themselves, completely of their own free will. All our successes and failures are determined by the decisions we make ourselves. If we make the right decisions within our powers and act upon them, then no one can stop us from achieving what we want. If we fail, it must be due to something that went wrong because of our own shortcomings. In this line of thinking, fate is considered a superstition at worst and can be seen at best as a psychological defense system to cope with the failures in life, as we are never willing to accept that we are responsible for the failure due to poor planning, lack of effort in the right direction, or outright failure to correctly assess reality.
Given the approach, this approach leaves many other life questions unanswered at the same time. For example, it does not answer the question of the cause of differences between people at the time of their birth. Why is one born in wealth and another in poverty? Why are some children born healthy and others somehow get sick or lame? Etcetera.
A destination but no free will
The more or less opposite view is that everyone’s life has a destiny, but that in the end man has no free will: his destiny is determined and he cannot change it. This is hard determinism. Free will does not exist. All events, whether under the influence of the laws of nature, are completely determined by preceding events. Either it is the influences from the social environment of an individual that completely determine his ideas and therefore also his actions, or there is predestination by a higher power or a Divine plan. This image of predestination exists among others in the Abrahamic religions (Judaism, Christianity and Islam): the future is in God’s hands and although God is involved with man, man ultimately has no influence on it (predestination).
This approach, that everything is determined by nature or from above, has a somewhat fatalistic character for me: it doesn’t matter, because the light is already fixed, fate has determined. Duties and responsibilities do not exist or have no meaning. This, in my view, cannot be the intention of a creation such as the one in which we live.
“Life is a combination of fate and free will.
Rain is fate; whether you get wet or not is free will.”
(Sri Sri Ravi Shankar)
A destination and limited free will
If absolute free will alone were the determining factor, why do many of our efforts fail despite sincere and honest efforts, while many other actions succeed without sincere effort? Somehow our thinking and acting has meaning to what happens. The third perspective could therefore be based on the situation in which life does indeed have a destination, but people have only a limited degree of freedom of will. Thus, in this view, man has a space of choice, or free will, with bet
account of his actions. However, that room for choice only relates to the (causing) act (execution), but not the results (outcome) of his actions. In this perspective man is therefore not the creator of his results, but only the performer of the actions chosen and performed by him. That is the (limited) free will he has. The result of those actions is ultimately determined by the (natural) laws of the cosmos, the karmic debts that the causer has from previous lives and his intentions in the execution.
The actual result of our actions arises the moment the action is performed. You also cannot avoid the result of an action. So the results of someone’s actions are not determined by any power outside of us. It is the rules of the cosmos, our karmic position and our intentions in carrying out the action that determine the result.
“Never consider yourself to be the cause of the results of your activities,
nor be attached to inaction.”
(Bhagavad Gita 2. 47)
Man’s problem in this regard is in man’s response to the result as soon as it appears. You cannot expect something that is not contained in the whole action (action, source and intention). Your true free will in this perspective is contained in the intentions of your thinking and acting.
I have previously attempted to outline some possible perspectives on the existence of free will and hope to have inspired you to define your vision of it, if you have not already created one. Ultimately, in my view, it is primarily your intentions with which you can make a difference in life.
Heeft de mens een vrije wil?
Corné van Nijhuis
Een klassiek vraagstuk wat mij zelf vaak heeft bezig gehouden is dat van de vrije wil. Hebben wij als mens nu wel, niet of toch enigszins een vrije wil? En op de een of andere manier voelde het voor mij dat het tijd was om mijn visie daarop eens diepgaander uit te werken.
“We must believe in free will, we have no choice.”
(Isaac Bashevis Singer)
Vanuit het idee dat ‘het gehele bestaan’ een schepping is, kan je de vraag stellen of wij als mens slechts een rol spelen die als onderdeel van die schepping is bepaald, of dat we onze eigen invulling aan ons leven kunnen geven. Dus: kunnen wij onze persoonlijke bestemming bepalen – hebben we een vrije wil? Of bepaalt onze bestemming – het lot – ons leven en beschikken we dus niet over een vrije wil? De meningen hierover lopen, zoals bij de meeste fundamentele of existentiële vraagstukken, nogal uiteen.
In de beantwoording van deze vraag zou je grofweg drie relevante perspectieven kunnen onderscheiden:
– Iemands leven heeft geen vooropgezette bestemming en de mens heeft volledige wilsvrijheid.
– Iemands leven heeft geen vooropgezette bestemming en de mens heeft geen wilsvrijheid.
– Iemands leven heeft wel een bestemming en de mens heeft geen wilsvrijheid daarover.
(De variant dat er wel een vooropgezette bestemming is met volledige vrije wil is weinig zinvol, omdat daarmee de bestemming niet vooropgezet/vaststaand zou zijn.)
Geen bestemming maar wel vrije wil
Een zeer gangbare opvatting in de huidige westerse maatschappij lijkt de visie te zijn dat het bestaan geen specifieke bestemming heeft. Dit perspectief is dan voornamelijk gebaseerd op een werkelijkheid beeld dat verankerd ligt in materialisme en wetenschappelijke waarheid. Deze opvatting zegt dat mensen autonome wezens zijn met de mogelijkheid om zelf beslissingen te nemen, volledig uit vrije wil. Al onze successen en mislukkingen worden bepaald door de beslissingen die we zelf nemen. Als we binnen onze vermogens de juiste beslissingen nemen en er naar handelen, dan kan niemand ons beletten te bereiken wat we willen. Als we falen moet dat te wijten zijn aan iets dat is misgegaan vanwege onze eigen tekortkomingen. In deze gedachtegang wordt het lot in het slechtste geval als een bijgeloof beschouwd en kan men het op zijn best beschouwen als een psychologisch verdedigingssysteem om de mislukkingen in het leven het hoofd te bieden, aangezien we nooit bereid zijn te accepteren dat wij verantwoordelijk zijn voor de mislukking die te wijten is aan een slechte planning, gebrek aan inspanningen in de goede richting of regelrecht falen om de realiteit correct te beoordelen.
Deze benadering laat, gezien de insteek, tegelijk veel andere levensvragen onbeantwoord. Het geeft bijvoorbeeld geen antwoord op de vraag naar de oorzaak van verschillen tussen mensen op het moment van hun geboorte. Waarom wordt de een in rijkdom geboren en de ander in armoede? Waarom worden sommige kinderen gezond geboren en worden anderen op de een of andere manier ziek of kreupel? Etcetera.
Een bestemming maar geen vrije wil
De min of meer tegenovergestelde opvatting is die dat ieders leven een bestemming heeft, maar dat de mens uiteindelijk geen vrije wil heeft: het lot is voor hem bepaald en hij kan dit niet veranderen. Dit is het harde determinisme. Vrije wil bestaat niet. Alle gebeurtenissen worden hetzij onder invloed van de natuurwetten volledig bepaald door voorafgaande gebeurtenissen. Danwel het zijn de invloeden vanuit de sociale omgeving van een individu die volledig zijn ideeën bepalen en derhalve ook zijn handelen c.q. er is sprake van voorbeschikking door een hogere macht of wel een Goddelijk plan. Dit beeld van voorbeschikking bestaat ondermeer in de Abrahamitische religies (Jodendom, Christendom en Islam): de toekomst ligt in Gods handen en hoewel God betrokken is met de mens, heeft de mens daar uiteindelijk geen invloed op (predestinatie).
Deze benadering, dat alles door de natuur of van bovenaf is bepaald, heeft voor mij een wat fatalistisch karakter: het maakt niet uit, want het licht toch al vast, het lot heeft bepaald. Plichten en verantwoordelijkheden bestaan niet of hebben geen betekenis. Dit kan in mijn visie niet de bedoeling zijn van een schepping zoals die waarin wij leven.
“Het leven is een combinatie van lot en vrije wil.
Regen is het lot; of je nat wordt of niet is vrije wil.”
(Sri Sri Ravi Shankar)
Een bestemming en beperkte vrije wil
Als de absolute vrije wil alleen de bepalende factor zou zijn, waarom resulteren dan veel van onze inspanningen in mislukkingen, ondanks oprechte en eerlijke inspanningen, terwijl ook vele andere acties slagen zonder oprechte inspanningen. Ergens heeft ons denken en handelen dus toch betekenis op wat er gebeurd. Als derde perspectief zou je dan ook kunnen uitgaan van de situatie dat het leven wel degelijk een bestemming heeft, maar de mens slechts in beperkte mate wilsvrijheid heeft.
De mens heeft in deze opvatting dus een keuzeruimte, of vrije wil, met betrekking tot zijn handelen. Die keuzeruimte heeft echter alleen betrekking op de (veroorzakende) handeling (uitvoering), maar niet de resultaten (uitkomst) van zijn handelingen. In dit perspectief is de mens dus niet de schepper van zijn resultaten, maar slechts de uitvoerder van de door hem gekozen en verrichte handelingen. Dat is de (beperkte) vrije wil die hij heeft. Het resultaat van die handelingen wordt uiteindelijk bepaald door de (natuur)wetten van de kosmos, de karmische schulden die de veroorzaker heeft vanuit voorgaande levens en zijn intenties bij de uitvoering.
Het feitelijke resultaat van onze handelingen ontstaat op het moment dat de handeling wordt verricht. Je kunt het resultaat van een handeling ook niet vermijden. De resultaten van iemands handelen worden dus niet bepaald door een macht buiten ons. Het zijn de regels van de kosmos, onze karmische positie en onze intenties bij de uitvoering van de handeling die het resultaat bepalen.
“Never consider yourself to be the cause of the results of your activities,
nor be attached to inaction.”
(Bhagavad Gita 2. 47)
Het probleem van de mens in dit verband zit in de reactie van mens op het resultaat zodra dit verschijnt. Je kunt niet iets verwachten wat niet in de gehele handeling (aktie, bron en intentie) besloten ligt. Je ware vrije wil ligt in dit perspectief besloten in de intenties van je denken en handelen.
Ik heb hiervoor geprobeerd enkele mogelijke perspectieven op het bestaan van de vrije wil geschetst en hoop je hiermee te hebben geïnspireerd om jouw visie daarop, voorzover je deze al niet schep had, te bepalen. Het zijn in mijn visie uiteindelijk primair je intenties waarmee je het verschil in het leven kunt maken.
About the Author
Corné van Nijhuis
Mr Corne van Nijhuis is a scholar, deeply involved in the scientific study of philosophy and spirituality. Having been successful in his field, Mr Corne van Nijhuis has dedicated his time to the study and practice of Vedanta. Readiness to help always, a seeking mind, are some of his outstanding qualities. He has been a regular contributor to this magazine.