Religion? What is it?
Kees Boukema
The term “Religion” has no fixed meaning; it is a colloquial term. The meaning must be inferred from the use made of the term; use that depends on time and place. For one: after a reform of the doctrine, the old religion is counted among the “orthodoxy”. And sometimes a society that counts as a “religion” in one country is not recognized as a religion in another country. For example, the “Church of Scientology” was classed as a religion for tax purposes in the USA, but in the UK it was determined that, allthough the Church of Scientology professed belief in a supreme being, its core practices [training and auditing] did not constitute ‘acts of worship’ as adoration, submission, devotion, veneration, homage, supplication, sacrifice, praise, prayer and thanksgiving’ and was therefore not a religion (See: Alan Aldridge, Religion in the contemporary world, 2008, p. 22/23).
In the manuals on ‘world religions’, as a rule, Hinduism, Buddhism, Chinese religions, Judaism, Christianity and Islam are treated, while the differences between them are very large. In some religions the life and teachings of the founder are central (Buddhism, Judaism, Christianity and Islam). Other religions have no founder at all (Hinduism and Shintoism). In some religions there is belief in, and worship of a personal deity important. There is no such thing in Buddhism, nor in Chinese religions. Besides: most religions have denominations or ‘sects’, which differ greatly and sometimes even fight each other.
These are all reasons for the sociologist Alan Aldridge to follow the suggestion of the philosopher Ludwig Wittgenstein: Don’t try to find a definition that includes all religions and only religions, but look for ‘kinship’ as in ‘family relations’. Characteristics that we find in many, but not all, religions. Which characteristics are important, or decisive, depends on what the definition is used for and in what context. [Wittgenstein, Philosophical Investigations, Volume 1, no. 66 et seq.]. For the sociologist and the legislator, for example, different characteristics are important than for the biologist.
Interesting in this context is the work of R.K. priest Teilhard de Chardin (1881 – 1955). He was not only a theologian but also geologist and paleontologist. Teilhard’s aim was to bring the creation story of the (Christian) religion (more) in line with the results of (natural) science. In particular, with what the theory of evolution says about the origin of species. Sciences, from excavations and examination of prehistoric bones and hearths, were able to determine that both human being and the earth are considerably older than what the Bible suggests.
In his study “The Phenomenon of Man” he describes evolution as a parallel development of two energies: a visible and measurable biological energy and a psychic energy (consciousness) that is only indirectly observable. Evolution proceeds according to cosmic laws and has tipping points. (Compare with the transformation of ice, by heating in water and then from water to vapour). An evolutionary tipping point was the emergence of ‘life’ in single-celled organisms, which could divide themselves and develop into increasingly complex organs with diverse functions. This very, very long development initially came about from biological energy. From the emergence of the mammalian species that development seems to have stalled, while the development of psychic energy continued and led to a tipping point: the emergence of a human consciousness that is not only capable of thinking, but also of (self) reflection. The evolution of the species was followed by the development of the individual human being.
From the history of the evolutionary process, we can deduce, according to Teilhard, that something can only arise if it was already potentially present (cf. an acorn that can develop into an oak tree) and that the last step in the evolutionary process has always been the beginning of a subsequent development. In this case: the human consciousness that is capable of (self) reflection.
The human pursuit of transcendence through transformation (mysticism) is an important feature of most religions. Frederick Streng (1933 – 1993), one of the founders of the ‘Society of Asian and Comparative Philosophy’, saw in all world religions “a shared religious intent, a transformation power whereby persons can transcend the situation of their biological, social and psychological life.” A human being, according to Streng, is not merely the product of physical, biological and social forces, but has freedom of choice, both morally and soterically, which makes possible where it’s all about in religion: an ultimate transformation. In ‘Understanding Religious Life’ he describes religion as “a means of ultimate transformation”. By ‘Ultimate transformation’ he means: ‘A fundamental change from being caught up in the troubles of common existence (sin, ignorance) to living in such a way that one can cope at the deepest level with these troubles. That capacity for living allows one to experience the most authentic or deepest reality – the ultimate.’ The myths, rituals, sacred texts and ethical practices of religion develop a plan of action whereby people reach beyond themselves to connect with the true and ultimate reality that will save them from the destructive forces of everyday existence. Living with what is ultimately true, people have found that they are not only better able to bear these destructive tensions, but that live itself acquires new depth and purpose.” (Buddhist-Christian Studies Vol. 16, 1996, University Hawaii Press).
This was also the purport of the message of Swami Vivekananda [1863 -1902]:
“Each soul is potentially divine. The goal is to manifest this divinity within by controlling nature, external and internal. Do this either by work or worship or psychic control or philosophy – by one or more or all of these – and be free. This is the whole of religion. Doctrines or dogmas or rituals or books or temples or forms are but secondary details.”(See: “What Religion Is,” in the words of Swami Vivekananda; edited by John Yale, New York, 1962.)
Wat is Religie?
Kees Boukema
De term ‘Religie’ heeft geen vaste betekenis; het is een term uit de omgangstaal. De betekenis moet worden afgeleid uit het gebruik dat van de term wordt gemaakt; gebruik dat afhankelijk is van tijd en plaats. Zo wordt na een hervorming van de leer, de oude religie tot de ‘orthodoxy’ gerekend. En soms wordt een genootschap dat in het ene land geldt als een ‘religie’, in een ander land niet als religie erkend. De ‘Church of Scientology’ bijvoorbeeld, werd voor de belastingwetgeving in de V.S. als religie aangemerkt, maar in het V.K. werd vastgesteld, dat de Scientology kerk weliswaar ‘professed belief in a supreme being, but its core practices [training and auditing] did not constitute ‘acts of worship’ as adoration, submission, devotion, veneration, homage, supplification, sacrefice, praise, prayer and thanksgiving’ en was daarom geen religie (Zie: Alan Aldridge, Religion in the contemporary world, 2008, p. 22/23).
In de handboeken over ‘wereldreligies’ worden in de regel Hindoeïsme, Boeddhisme, Chinese religies, Jodendom, Christendom en Islam behandeld, terwijl de onderlinge verschillen zeer groot zijn. Bij sommige religies staan leven en leer van de stichter centraal (Boeddhisme, Jodendom, Christendom en Islam). Andere religies hebben helemaal geen stichter (Hindoeïsme en Shintoïsme). Sommige religies zijn godsdiensten; dat houdt in: geloof in, en verering van een persoonlijke godheid. Daarvan is geen sprake in het boeddhisme en evenmin in de Chinese religies. De meeste religies kennen bovendien denominaties of ‘sekten’, die onderling weer sterk verschillen en soms zelfs elkaar bestrijden.
Allemaal redenen voor de socioloog Alan Aldridge om de suggestie van de filosoof Ludwig Wittgenstein te volgen en niet te zoeken naar een definitie waar álle religies en alléén religies onder vallen, maar naar ‘verwantschappen’ zoals bij ‘familie-relaties’ [A.A. p. 40]. Het gaat dan om kenmerken die we bij véél, maar niet bij alle religies aantreffen. Welke kenmerken daarbij van belang, of doorslaggevend zijn hangt af, waarvoor de definitie wordt gebruikt en in welke context. [Wittgenstein, Filosofische onderzoekingen, Deel 1, nr. 66 e.v.]. Voor de socioloog en de wetgever bijvoorbeeld, zijn andere kenmerken van belang dan voor de bioloog.
Interessant in dit verband is het werk van de R.K. priester Teilhard de Chardin (1881 – 1955). Hij was niet alleen theoloog, maar ook geoloog en paleontoloog. Wetenschappen die uit afgravingen en onderzoek van prehistorische botten en vuurplaatsen konden vaststellen, dat zowel de mens als de aarde aanzienlijk ouder zijn dan uit de bijbel moet worden afgeleid. Teilhards streven was er op gericht om het scheppingsverhaal van de (christelijke) religie (meer) in overeenstemming te brengen met de resultaten van de (natuur) wetenschap. Met name met hetgeen de evolutietheorie zegt over het ontstaan van soorten.
In zijn studie “Het verschijnsel mens” beschrijft hij de evolutie als een parallelle ontwikkeling van twéé energieën: een zichtbare en meetbare, biologische energie en een psychische energie (bewustzijn) die alleen indirect waarneembaar is. De evolutie verloopt conform kosmische wetten en kent omslagpunten. (Te vergelijken met de transformatie van ijs, door opwarming in water en vervolgens van water in damp). Een evolutionair omslagpunt was het ontstaan van ‘leven’ in één-celligen, die zichzelf konden delen en zich ontwikkelen tot steeds complexere organen met uiteenlopende functies. Deze zeer, zeer lange ontwikkeling kwam aanvankelijk tot stand vanuit de biologische energie, maar vanaf het ontstaan van de zoogdiersoort lijkt die ontwikkeling pas op de plaats te maken, terwijl de ontwikkeling van de psychische energie doorging en leidde tot een omslagpunt: het ontstaan van een menselijk bewustzijn dat niet alleen in staat is tot denken, maar ook tot (zelf)reflectie. De evolutie van de soort werd gevolgd door ontwikkeling van de individuele mens.
Uit de geschiedenis van het evolutie-proces kunnen we, volgens Teilhard, afleiden, dat iets alléén kan ontstaan als dat al in potentie aanwezig was (vgl. een eikel die zich kan ontwikkelen tot een eikenboom) en dat de laatste stap in het evolutie-proces steeds het begin is geweest van een volgende ontwikkeling. In dit geval: het menselijk bewustzijn dat in staat is tot (zelf)reflectie [Zie: Berdien Lanting, www geestkunde.net].
Het menselijk streven naar transcendentie door transformatie (mystiek) is een belangrijk kenmerk van de meeste religies. Frederick Streng (1933 – 1993), een van de stichters van de ‘Society of Asian and Comparative Philosophy’, zag in alle wereldreligies “a shared religious intent, a transformation power whereby persons can transcend the situation of their biological, social and psychological life.’ Een mens is, aldus Streng niet het product van fysieke, biologische en sociale krachten, maar heeft keuzevrijheid, zowel in moreel als in soterisch opzicht, die mogelijk maakt waar het in religie om gaat: een uiteindelijke transformatie. In ‘Understanding Religious Life’ omschrijft hij religie als “a means of ultimate transformation”. Met ‘Ultimate transformation’ bedoelt hij: ‘A fundamental change from being caught up in the troubles of common existence (sin, ignorance) to living in such a way that one can cope at the deepest level with these troubles. That capacity for living allows one to experience the most authentic or deepest reality – the ultimate.’ The myths, rituals, sacred texts and ethical practices of religion develop a plan of action whereby people reach beyond themselves to connect with the true and ultimate reality that will save them from the destructive forces of everyday existence. Living with what is ultimately true, people have found that they are not only better able to bear these destructive tensions, but that live itself acquires new depth and purpose.” (Buddhist-Christian Studies Vol. 16, 1996, University Hawaï Press).
Dit was ook de strekking van de boodschap van Swami Vivekananda [1863 -1902]:
“Each soul is potentially divine. The goal is to manifest this divinity within by controlling nature, external and internal. Do this either by work or worship or psychic control or philosophy – by one or more or all of these – and be free. This is the whole of religion. Doctrines or dogma’s or rituals or books or temples or forms are but secundary details.”(Zie: “What Religion Is,” in the words of Swami Vivekananda; edited by John Yale, New York, 1962.)
ABOUT THE AUTHOR
Kees Boukema has been a student of Vedanta and other philosophical systems for decades. He has contributed variously to the field of higher thinking. He has written numerous articles on philosophical subjects, reviewed books, and has translated important articles and books. Mr Kees Boukema’s most recent work is the translation into Dutch of the book The Practice of Meditation.
Kees Boukema is sinds decennia student van Vedanta en andere filosofische systemen. Hij heeft divers bijgedragen aan het veld van hoger denken. Hij heeft belangrijke artikelen en boeken geschreven en vertaald. Het nieuwste boek van Dhr Kees Boukema is, De Beoefening van Meditatie.