Religie en Spiritualiteit
Kees Boukema
Swami Ritajananda was van 1961 tot zijn overlijden in 1994, president van het “Centre Vedantique Ramakrichna” in Gretz, Fr. In een interview op 5 juni 1989 werd hem gevraagd, of hij wel eens heimwee had naar de spirituele sfeer van zijn geboorteland India. Zijn antwoord was: “Ja, en ik zal je zeggen waarom. Hier moet ik me erg aanpassen, dat is daar niet nodig. Er is iets in de atmosfeer van India waarin mijn spirituele natuur zich thuis voelt. Alhoewel, ik ben erg veranderd. Het gaat mij niet om religieuze ideeën; die zijn daar in overvloed, maar om spirituele ideeën. Daar houdt men zich in India niet mee bezig. Niet met transformatie; daar hoor ik niemand over.”
“Als ik er zelf wel eens over begin, luisteren ze met verbazing en vragen: ‘Denk je werkelijk dat zoiets mogelijk is?’ Ik zeg dan ‘Jazeker. We moeten er natuurlijk wel moeite voor doen, maar ik ben er van overtuigd, dat ons bewustzijn tot het niveau gebracht moet worden waarop de vereenzelviging met het lichaam en de geest verdwijnt.’ (…..) Er hebben in India honderden mensen geleefd die zich met deze dingen bezig hielden. Ik heb al vanaf mijn kindertijd over zoveel heiligen gelezen en heb dat altijd serieus genomen. Ik ben er nu van overtuigd, dat transformatie het doel is van ons leven. Niet alleen van het mijne, maar van alle mensen. Er is geen andere oplossing om tot vrede te komen op deze wereld. Met afspraken en regelingen komen we er niet. De mens moet veranderen. Als ze niet veranderen, niet ophouden met het benadrukken van Ik en Mijn en Mijn religie…. Ik zie het overal om me heen en het doet me pijn. Mensen moeten veranderen; het spirituele leven is dáár op gericht. Dát hebben de grondleggers van alle religies ons willen zeggen (….).
“Een getransformeerd mens, zoals ik dat zie, is iemand wiens hart open is voor iedereen, iemand die zich vereenzelvigt met de gehele wereld. Hij heeft niet langer een ego-bewustzijn. Dat is het kenmerk van een jivanmukta: Het beperkte ‘ik’ bestaat niet meer. Het bewustzijn van het zelf is grenzeloos, het omvat iedereen.” (VEDANTA, officieel orgaan van de R.V.V.N; april 1994).
Onlangs verscheen “De namiddag van het christendom. {1}) (Kok, Utrecht, 2023).
De Tsjechische priester en hoogleraar filosofie en sociologie, Thomás Halík schrijft daarin: “De wending van religie naar spiritualiteit is de belangrijkste uitdaging voor het kerkelijk christendom (….) De toekomst van de kerken hangt grotendeels af van de mate waarin ze het belang inzien van deze wending en hoe ze op dit teken van de tijd weten te reageren. De verkondiging van het evangelie, kerntaak van de Kerk (Markus 10:13), zal nooit ‘nieuw’ en effectief kunnen zijn, als ze niet doordringt tot de dieptedimensie van het menselijke leven en de menselijke cultuur, de verblijfplaats van spiritualiteit.” (p. 185/186). Halik ziet dat kerken, kloosters en seminaries leeglopen en dat veel mensen de Kerk de rug toekeren.
De huidige toestand van de kerk doet hem denken aan de situatie vóór de Reformatie in de 16e eeuw. Ook nu is de geloofwaardigheid van de kerk aangetast door misstanden, zoals seksueel en psychologisch misbruik. Een paar wijzigingen in instituties, catechismus, canoniek recht en moraal-theologische handboeken zal niet toereikend zijn. De toekomstige vitaliteit van de Kerk hangt af van de vraag of zij er in slaagt opnieuw een relatie te ontwikkelen met de diepe geestelijke en existentiële dimensie van het geloof. Voor zo’n verandering zou de Kerk zich kunnen laten inspireren door moedige mystici als Johannes van het Kruis, Theresia van Avila, Ignatius van Loyola en anderen. In de 16e eeuw hebben zij met hun authentieke spirituele ervaringen niet alleen de theologische reflectie van het geloof, maar ook de zichtbare vorm en praktijk van de Kerk verrijkt (p. 15 en 12).
‘Eeuwenlang heeft de kerkelijke overheid geprobeerd richting te geven aan het geestelijk leven, door de orthodoxie van de geloofsbelijdenis en de formele uitingen daarvan alsmede het zedelijk leven van de gelovigen te bewaken, aldus Halik. Maar spiritualiteit, de dynamische innerlijke dimensie van het geloof, kon zich gemakkelijk aan die controle onttrekken. Dat is ook de reden dat het kerkelijk gezag in de loop van de geschiedenis deze vorm van geloof steeds omzichtig en vaak met argwaan heeft benaderd en haar slechts een beperkte ruimte (het klooster) en tijd (het uur van contemplatie) heeft gegund. Pioniers van geestelijke stromingen die later door de kerk heilig werden verklaard zoals Johannes van het Kruis, Theresia van Avila en Ignatius van Loyola werden aanvankelijk geconfronteerd met wantrouwen en soms ook met intimidatie en onderdrukking (p. 188). In tijden van crisis in de institutionele religie ontstaat vaak een opleving van spiritualiteit in lekenkringen in de vorm van leken-broederschappen en persoonlijke spiritualiteit. Juist omdat van het spectrum aan religieuze verschijnselen, spiritualiteit zich het minst door het kerkelijk gezag laat controleren, maakt dat dit gebied zich het gemakkelijkst los van de kerkelijke vorm van religie kon ontwikkelen’ (p. 189).
De publicatie van “De namiddag van het christendom” is niet onopgemerkt gebleven. Kerkhistoricus Peter Nissen noemde het nu al hét theologische boek van het jaar. En Sjoerd Mulder, recensent van Trouw schreef: “Als je serieus wilt nadenken over wat geloof is, als het wordt teruggebracht tot de kern, dan is dit een prachtig boek.” Hij gaf het vijf sterren (Trouw, 10 mei 2023). In een ingezonden brief, werd er overigens op geattendeerd, dat de veelgehoorde alarmkreet, dat ‘de kerken leeglopen’ niet klopt. De laatste vijftig jaar gaan, volgens de briefschrijver, jongeren massaal hun eigen weg: “De kerken lopen niet leeg, ze worden niet meer aangevuld.”
Deze brief werd verzonden naar aanleiding van een verslag van de 47e jongerendag in de Ahoy Hal in Rotterdam, die georganiseerd werd door de Evangelische Omroep en door 15.000 christelijke jongeren werd bezocht (Trouw, 5 juni 2023). Tijdens het optreden van de Ierse band We Are Messengers gooit men gepassioneerd de handen in de lucht, schrijft de verslaggever. Er wordt volop meegezongen met de Beam Worship Band en uitzinnig gedanst bij het opzwepende optreden van de Nederlandse hiphopper en zanger Typhoon. Hij vertelt het publiek hoe hij midden in zijn depressie God vond en vraagt of er jongeren zijn die dezelfde zoektocht doormaken. “Mijn boodschap is: stop met zoeken. Het is er al, vlak voor je! Weet je wat ik het mooie vind? Dat we lol kunnen maken en bij God kunnen blijven, allemaal tegelijkertijd. Laten we God een applausje geven, omdat er zoveel liefde is!“ 15.000 pubers geven daar gehoor aan. {2}
Volgens hoogleraar ‘Antropologie van religie’, Miranda Klaver, past dit evenement in een trend die de ‘festivalisering van religie’, wordt genoemd. Ze ziet ook, dat religie steeds vaker wordt gepraktiseerd in kleine groepen. “Wat er tussenin zit, het traditionele kerkbezoek, staat onder druk.”
__________________
1) Het boek is: ’Opgedragen aan paus Franciscus, met eerbied en dankbaarheid.’
2). Zie ook de website ‘The Red Hand Files’ en het boek ‘Faith, Hope and Carnage’ van de Australische punkrocker Nick Cave, die regelmatig optreedt op muziek-festivals in Nederland, Duitsland en Frankrijk (Trouw 2 juni 2023)
___________________________________________________________
