Hoe Werkt Onze Denkgeest?

Corne van Nijhuis

Hoe werkt onze denkgeest?

Soms denk je wel eens, waarom denk ik zoveel, waar komen al die gedachten toch vandaan en waarom heb ik niet een keer échte rust in mijn hoofd. Toen die gedachte weer eens bij mij op kwam nam ik mij voor daar eens voor mij zelf een duidelijk antwoord op te zoeken. Dat antwoord deel ik in deze bijdrage, waarin ik zal proberen uit te leggen hoe de denkgeest werkt.

Elke bewuste handeling, of deze nu fysiek of mentaal is, wordt aangezet met een gedachte. Echter iedere gedachte creëert een imprint (samskara) in de het bewustzijn. Wanneer een bepaalde imprint herhaaldelijk wordt aangebracht, wordt die meer expliciet en ontstaat er een subtiel latent verlangen dan wel aandrift (vasana). Als dergelijke subtiele verlangens sterk genoeg zijn, beginnen deze vervolgens de gedachten te beïnvloeden in de vorm van denkpatronen (vrittis). Deze denkpatronen vormen vervolgens mede de persoonlijkheid van iemand.

Dit geheel kan worden gezien als een cyclus:

een handeling leidt tot een bepaalde imprint (samskara)
de imprint leidt tot een bepaalde aandrift (vasana)
de aandrift leidt tot een verlangen dat zich manifesteert als specifiek denkpatroon (vritti; fluctuatie in het bewustzijn; gedachte)
een specifiek denkpatroon leidt weer tot een bepaalde handeling.

Een ‘aandrift’ is de plant die groeit als het zaad van een ‘imprint’ ontkiemt.

Een vasana is een imprint die is gevormd in het verleden en die iemands keuzes en gedrag in het heden (mede) stuurt. Anders benaderd zijn het aandriften of latente inherente neigingen dan wel subtiele verlangens, die voortvloeien uit onze eerdere acties. Dit omvat de acties in ons huidige, maar vooral ook onze vorige levens. Het zijn subliminale sporen, die sluimerend aanwezig zijn in het causale lichaam, totdat hun ‘inbreng’ voor de denkgeest nodig is om een beslissing te nemen over hoe een bepaalde stimulus moet worden geïnterpreteerd en hoe erop moet worden gereageerd. Een vasana kan in ‘moderne fysische termen’ worden gezien als quantumposities in ons bewustzijn. Vasanas beheersen dus als zodanig de denkgeest en bepalen als zodanig indirect ons gedrag en dus onze handelingen. Op die wijze bepalen ze dus ook mede het karma dat wij in ons leven verzamelen.

Gedachten zijn de golven die ontstaan in de oceaan van bewustzijn.

Bijvoorbeeld: als zich de gelegenheid voordoet om intimiteit te delen, zal de vasana, die door eerdere plezierige ervaring is gevormd, de denkgeest ‘vertellen’ dat intimiteit plezierig is en dat je door moet gaan.

Dus elke keer dat we ons bezighouden met een bepaalde activiteit of ons overgeven aan een bepaalde vasana, versterken we deze. Op die manier krijgen vasanas na verloop van tijd een soort eigen leven. Dat wil zeggen: in plaats van eenvoudigweg te wachten tot het door de denkgeest wordt geraadpleegd wanneer het een beslissing moet nemen met betrekking tot een object waarmee de vasana wordt geassocieerd, begint de vasana als het ware bevrediging te eisen. Dit fenomeen is de oorzaak van onze verlangens, gehechtheden, gewoonten en in extreme gevallen zelfs verslavingen. Een vasana die zich als denkpatroon (vritti) manifesteert, kan in ‘moderne fysische termen’ worden gezien als een ingesleten neurale verbinding in onze hersenen, die de quantumposities in ons bewustzijn (gedachten en daarmee onze handelingen) beïnvloeden.

In termen van het eerdere voorbeeld: in plaats van simpelweg te reageren op kansen als die zich voordoen, begint men actief intimiteit te zoeken, bijvoorbeeld door te flirten of deel te nemen aan (online) dating. Vanwege onze vasanas beweegt ons handelen zich dus ook op redelijk voorspelbare manieren. We zoeken vanwege onze vasanas namelijk naar dezelfde objecten van verlangen, we vermijden dezelfde grenzen buiten onze comfortzone en we reageren daardoor eerder intuïtief dan bewust op situaties. Soms echter kunnen vasanas zo sterk worden dat de bindende aard ervan niet alleen iemands situationeel gedrag beïnvloedt, maar een aspect van iemands karakter of persoonlijkheid wordt.

Vasanas die denkgeest gaan beheersen en iemands daden gaat af dwingen, is het een bindende vasana. In dit stadium gelooft de iemand dat zijn of haar geluk afhangt van het object van de vasana. Hij zal dan dwangmatig bepaalde handelingen voortdurend nastreven. Een vasana is op zichzelf overigens niet slecht. Het hangt af van het object van de vasana, de aard van de actie waartoe het iemand aanzet en de mate van gehechtheid die iemand eraan heeft.

Door alle verlangens die we in het dagelijks leven hebben, blijven we voortdurend dergelijke subliminale sporen achterlaten in ons bewustzijn. Deze sporen zorgen er dus ook voor dat we (in zowel de waak- als droomtoestand) in een staat van voortdurende onrust leven: we zijn altijd bezig met het plannen van de toekomst en het nadenken over het verleden, dan wel we liggen te dromen. Dit verhindert ons om in de staat van helderheid te leven die ontstaat in diepe slaap of wanneer we in zuivere meditatie verkeren. Om rust in ons hoofd te vinden zullen we dus onze vasanas moeten beteugelen, onze verlangens reguleren en onze belastende gehechtheden loslaten. Alleen dan kunnen wij als we willen mentaal verblijven in het universele ZIJN.

Ik hoop met deze bijdrage inzicht te hebben gegeven hoe ik kijk naar het functioneren van onze denkgeest.

________________________________

Dhr Corne van Nijhuis is een Vedanta-geleerde. Hij levert regelmatig bijdragen aan dit tijdschrift. Hij heeft boeken geschreven en vertaald, en heeft veel gereisd, bijna over de hele wereld. Zijn diepgaande studie van Vedanta en andere systemen helpt hem moeilijke ideeën op een eenvoudige en gemakkelijk te begrijpen manier uit te drukken.