Interreligieuze Dialoog; middel en doel

Kees Boukema

    Tijdens het “John Main Seminar” van september 1994 in Londen gaf de Dalai Lama – op uitnodiging van de ‘Wereld Gemeenschap voor Christelijke Meditatie’- zijn commentaar op enkele, aan hem voorgelegde, passages uit het Nieuwe Testament. Vooraf verzekerde hij zijn gehoor, dat het niet zijn bedoeling is om onder christenen twijfel te zaaien over hun eigen geloof. Integendeel, hij adviseerde iedereen om het begrip en de waardering voor de eigen traditie verder uit te diepen. Menselijk gevoelens en culturen verschillen te veel om één enkele weg naar de waarheid te rechtvaardigen. Vriendelijk, maar resoluut wees hij ook de suggestie van de hand, dat het boeddhisme en het christendom verschillende talen zouden zijn voor wat in wezen eenzelfde geloof is. Hij zag wel enige overeenkomsten met betrekking tot ethiek, maar stelde vast dat het boeddhisme geen Schepper God kent en ook geen persoonlijke verlosser zoals het christendom.

[Zie: ‘The Good Heart’, His Holiness The Dalai Lama, 1996 Wisdom Publications, Boston USA, updated edition 2002, Rider London. p. xii. Nl. vertaling: Het Goede Hart, het Nieuwe Testament vanuit een boeddhistische visie, Zijne heiligheid de Dalai Lama, Lannoo/Maitreya, 1997, blz. 7/8].

Religieuze tradities kunnen oorzaak zijn van conflicten en ruzies. De Dalai Lama wist uit ervaring, dat een goede manier om deze conflicten het hoofd te bieden is: een nauw contact en uitwisseling tussen verschillende gelovigen. Niet slechts een uitwisseling op intellectueel niveau, maar ook van diepergaande spirituele ervaringen. Dat is, zijns inziens, de beste manier om wederzijds begrip en respect te ontwikkelen.

Ontmoetingen waarin geleerden met verschillende religieuze achtergronden de verschillen en overeenkomsten tussen hun religies bespreken kunnen saamhorigheid bevorderen en kennis van elkaar over en weer vergroten, maar de meest effectieve dialoog tussen religies is, volgens de Dalai Lama, een gesprek tussen oprechte beoefenaars vanuit het perspectief van hun eigen geloof om de inzichten te delen die ze hebben opgedaan als gevolg van hun beoefening [….] Een dialoog gebaseerd op ervaring veronderstelt, dat er een onderliggende universele waarheid is die benaderd kan worden door beoefenaars van verschillende religies, mits ze bereid zijn om hun gevoelens van exclusiviteit ten opzichte van elkaar op te schorten. “Ik geloof dat het doel van alle grote religieuze tradities niet is om buiten grote tempels te bouwen, maar om binnen, in onze harten, tempels van goedheid en mededogen op te richten”.

De Dalai Lama is er van overtuigd, dat de verscheidenheid aan religieuze tradities van vandaag waardevol en relevant is. Hij heeft zelf ervaren dat alle grote religies  een gemeenschappelijke taal en en boodschap hebben, op basis waarvan we oprecht wederzijds begrip kunnen opbouwen. Hij is er dan ook voorstander van dat mensen de religie van hun eigen cultuur en erfgoed blijven volgen. Natuurlijk heeft iedereen die echt vindt dat een andere religie effectiever is of beter aansluit  bij zijn of haar spirituele behoeften het volste recht om over te stappen, maar over het algemeen is het beter om de waarde van de eigen religieuze traditie te ontdekken en te ervaren.

In dit verband richtte de Dalai Lama zich speciaal tot de christelijke broeders en zusters die in hun dagelijks leven meditatie beoefenen: “I believe the practice of meditation is extremely important. Traditionally in India, there is samadhi meditation, “stilling the mind”, which is common to all the Indian religions, including hinduïsm, buddhism and jaïnisme. And in many of these traditions, certain types of vipasyana, “analytical meditation”, are common as well. We might ask why samadhi, “stilling the mind”, is so important. Because samadhi, or focusing meditation, is the means to mobilize your mind and channel your mental energy. Samadhi is considered to be an essential part of spiritual practice in all the major religions of India, because it provides the possibility to channel all one’s mental energy and the ability to direct the mind to a particular object in a single-pointed way.

“It is my belief that if prayer, meditation and contemplation -which is more discursive and analytic- are combined in daily practice, the effect on the practitioner’s mind and heart will be all the greater. One of the major aims and purposes of religious practice for the individual is an inner transformation from an undisciplined, untamed and unfocused state of mind toward one that is disciplined, tamed and balanced.(….).

“Once this transformation has been achieved, then in following your spiritual tradition, you will discover that a kind of natural humility will arise in you, allowing you to communicate better with people from other traditions and cultural backgrounds. You are in a better position to appreciate the value and preciousness of other traditions because you have seen this value from within your own tradition.

“I believe the best way to counter the feeling that one’s own path is the only true path, is to experience the value of one’s own path through a meditative life, which will enable one to see the value and  preciousness of other traditions.”

De huidige paus Franciscus heeft zich in zijn ambtsperiode eveneens doen kennen als een groot voorstander van interreligieuze dialoog. Zo ontving hij in Rome delegaties boeddhisten uit Mongolië, Japan, Taiwan en Thailand. Bij het bezoek van  boeddhistische leiders uit Cambodja en Finland op 19 januari 2023 sprak hij zich uit voor versterking van de interreligieuze dialoog als bijdrage aan een ‘ekologische bekering’, die zijns inziens slechts kan beginnen, als “we het menselijk aandeel in de wortels van de huidige milieu-crises durven te erkennen.” (www.kerknet.be 19 januari 2023).

Franciscus bracht in januari 2015 een onaangekondigd bezoek aan de Sri Maha Bodhi tempel in Colombo, Sri Lanka (Boeddhistisch Dagblad, 15 januari 2015). Begin februari 2019 bezocht de paus de Verenigde Arabische Emiraten (Volkskrant 3 februari 2019) en in april van dat jaar Marokko; beide in het kader van de “dialoog tussen moslims en christenen” (raad van kerken.nl).

In november 2019 had paus Franciscus bij zijn bezoek aan Thailand een ontmoeting met de boeddhistische patriarch in de Maha Simaram-tempel in Bangkok. Daar herhaalde hij zijn engagement voor een open en respectvolle dialoog ‘in dienst van de vrede en het welzijn’  (www.kerknet.be 21 november 2019).

In oktober 2020 vond in Rome een ontmoeting plaats van leiders uit alle wereldgodsdiensten ‘in de geest van de bijeenkomst in Assisi in 1986’, met als thema “Niemand redt zich alleen. Vrede en broederschap”. Paus Franciscus noemde het cultiveren van universeel broederschap ‘de hoogste religie’ en  benadrukte het belang van samenwerking en interreligieuze dialoog voor ‘vrede en veiligheid in de wereld’ (kifkif.be 19/12/2020).

Grote indruk maakte paus Franciscus met zijn vierdaags bezoek, begin maart 2021 tijdens de corona pandemie, aan het door aanvallen en aanslagen geteisterde Irak. Hij bezocht in Bagdad de kathedraal waar in 2010 bij een aanslag door extremisten achtendertig gelovigen waren omgekomen. Indachtig de opdracht die Jezus gaf aan zijn plaatsbekleder, de apostel Petrus: ‘Hoed mijn schapen’ (Johannes 10: 14 en 21: 15 e.v.), riep Franciscus op tot bescherming van de christelijke Jezidi’s, doelwit van genocide.

Franciscus maakte in Irak ook een pelgrimstocht naar Ur, de geboorteplaats van Abraham, de Aartsvader niet alleen van joden, maar ook van christenen en moslims. Hij pleitte voor tolerantie en broederschap ten opzichte van leden van een en dezelfde menselijke familie [Zie: Ana van Es, de Volkskrant, 7 maart 2021].

Op 3 september 2023, had paus Franciscus op de laatste dag van zijn bezoek aan Mongolië een ontmoeting met tien religieuze leiders, vertegenwoordigers van het Tibetaans boeddhisme, het sjamanisme, de islam, het jodendom, het hindoeïsme en de Russisch-orthodoxe kerk. Franciscus zei in zijn toespraak, dat de interreligieuze dialoog de onderlinge verschillen niet ongedaan kan maken, maar wel helpt om elkaar beter te begrijpen en eveneens kan bijdragen tot wederzijdse verrijking.(www.kerknet.be 3 september 2023).

Er heeft (nog) geen ontmoeting plaats gevonden tussen de Dalai Lama en paus Franciscus. De Dalai Lama had gehoopt tijdens de bijeenkomst van Nobelprijs-winaars op 12 december 2014 in Rome ook de paus te kunnen ontmoeten. Paus Franciscus bleek daartoe niet bereid, teneinde ‘de moeizaam opgebouwde diplomatieke relatie met Peking niet in het gedrang te brengen.’ (China  telt 12 miljoen Rooms-Katholieken).  De Dalai Lama had begrip voor dit besluit. [Zie ad.nl, 6 februari 2014, Boeddhistisch Dagblad 12 dec. 2014, NOS.nl 12 december 2014 en www.kerknet.be 17 maart 2023].

De heer Kees Boukema is een geleerde in Vedanta en vergelijkende filosofie. Zijn briljante en grondige artikelen over verschillende filosofische en spirituele onderwerpen worden gepubliceerd sinds het eerste nummer van het tijdschrift. Zijn nieuwste werk is De Beoefening van Meditatie.