Simon Vestdijk and His Life in Camp
Part 2
Kees Boukema
{Mr Kees Boukema introduced Simon Vestdijk in the previous issue. He gives us much more interesting information about Vestdijk and his work here.]
During World War II, Simon Vestdijk maintained a lively correspondence with the Marxist author Theun de Vries. In their letters they liked to write about the projects they were working on. The confrontation of two very different views on art and religion resulted in a fascinating correspondence, worth study. For example, in his essay on the poetry of M. Nijhoff, De Vries writes that Marxist literary criticism will never consist solely of an analysis of the literary form, but will also ‘examine the degree of social progression that the work of art hints at’. Vestdijk doubts whether poetry would improve in a harmonious society – that is, in this case ‘without class contradictions’. Perhaps poetry would disappear altogether, because poetry lives on conflict. “If you abolish conflict, you also abolish the poetry. Make the poet a happy, harmonious man, and he has no reason to exert himself.”
Vestdijk does not believe that there will ever be a ‘harmonious society’. Contradictions now expressed in the class struggle will assert themselves in a different way. And there will always be poets who protest against that. Vestdijk also believes that the communist ideal – in a horizontal direction – is just as unattainable as the Christian ideal, ‘the Kingdom of God’ – in a vertical direction.
In May 1942 Vestdijk was unexpectedly arrested and detained in Sint Michielsgestel camp near Vught. The German ‘Sicherheitsdienst’ held hundreds of ‘known’ Dutch intellectuals ‘hostage’ there. Every prisoner ran the risk of being shot in retaliation for attacks against the German occupiers [Hazeu, Vestdijk, een biography, p. 328]. In a letter to Theun de Vries, Vestdijk calls it ‘a strange experience’ to be in prison; albeit fully equipped and with a lot of social intercourse’. “One fraternizes with the most unexpected characters.”
The prisoners could move freely within the camp; there was a library and a cinema. Lectures were organised, to which Vestdijk also contributed: A lecture on the novel ‘Der Prozesz’ by Franz Kafka [included in De Poolsche Ruiter in 1946] and a series of lectures on ‘The essence and technique of poetry’. Published in 1950 under the title ‘The glossy germ cell’ and dedicated to (General) P. Gort. With him and Reverend August Henkel, Vestdijk had put into use a ‘writing room’ in the attic of the building.
On August 15, things get serious. After an attack on a train track in Rotterdam, roll call of the hostages is held on the football field, where their names are called. After an hour of waiting, the camp commander appears with four armed SS men. He mentions the names of five hostages who were shot and declares the Dutch government, which had fled to England and which had instigated sabotage, was responsible for the death of the five persons [Hazeu, 357]. On October 18, the same intimidation ceremonial takes place after a number of hostages are again executed by the Germans.
The hostages were questioned on arrival about their antecedents and political affiliation. Vestdijk wrote: J.W. Meijer Ranneft [former Indian civil servant] “was, to my knowledge, the only one who told the commander what we all thought, namely that he was and always had been anti-German.” After World War II, Meijer Ranneft wrote to Vestdijk that he greatly appreciated the contact he was allowed to have with him. “I don’t think I’ve met anyone in my life who spoke so honestly, so calmly, courageously, cleanly, and astutely about some of the things that I had and still have a commitment to.” It was he who persuaded Vestdijk to set up a series on religion, in particular on Buddhism, after his lectures on poetry.
In December 1942, 250 hostages were released, including August Henkels. Vestdijk was not one of the lucky ones, but was ‘more impressed by Henkel’s departure than by his own disappointment’: “He was a good friend and invaluable as a listener of my poems and other matters”. Some friends of Vestdijk were now committed to getting him released through a petition. They seemed to be succeeding: On January 9, 1943, Vestdijk was summoned to the camp commander to provide further information about certain novels. Two weeks later, however, Vestdijk was told, without any explanation, that he would be transferred to the penal prison in Scheveningen. A ‘Polizei Anstalt’ with a reign of terror, where mainly political prisoners were incarcerated; many of them were executed in the nearby ‘Waalsdorpervlakte’.
Vestdijk had to hand in all his personal belongings and is locked up in cell 412. A cell that he had to share with three other prisoners. A mattress was laid out for him on the floor. The snores and murmurs of his cellmates, the fearful visions of torture and death that kept him awake, but also the dream, which “brought him courage at the right moment in a beautiful symbolic way” he has described almost literally in his novel Pastorale 1943.
Vestdijk was for weeks kept in the dark about the reasons for his detention. He was not allowed to receive visitors, was not allowed to write and thus he became psychologically deplorable. He had previously noted in his essay ‘Het Eeuwige Telaat’ [The Eternal Late] : “The adult man has only one weapon at his disposal to combat fear: the mystical experience, the unification of man with his individuality. Not the religion-linked mysticism, which projects to a god and an afterlife, but through introspection.” After his release he wrote to August Henkel: ‘I had quite strange experiences in the religious field in Scheveningen. […] I find all theology, i.e. all objectified religion, nonsense. I have become very open to my religious needs and have no intention of obscuring or denigrating or ashamed of them.”
On February 25, Vestdijk was taken to the Binnenhof in The Hague to be interrogated by Obersturmführer Dr. Peter Gern. Gern had taken the trouble to delve into Vestdijk’s oeuvre [works]; at least as far as it was translated into German. He was of the opinion that the allegations brought against Vestdijk go too far. Gern advised Vestdijk to read the work of the Norwegian writer and Nobel Prize winner, Knut Hamsun and decided to release him with immediate effect.
On February 28, Vestdijk could write to his correspondent Theun de Vries that he was released from the hostage situation ‘after several emotional adventures’. “I feel like I’ve aged 10 years and it shows.” A few weeks later, he still feels a ‘huge fatigue’, but also a ‘great satisfaction with existence, the beautiful weather, the forest, the dogs and whatever you want’. “I would prefer to immerse myself in an extensive study of Buddhism – in my own way that is. In any case, I refuse flatly to lose sight of reality, which, by the way, Buddhism in its more critically chastened aspects doesn’t require either.”
Simon Vestdijk over Religie
(deel 2)
Kees Boukema
Tijdens WO II onderhield Simon Vestdijk een levendige briefwisseling met de marxistische auteur Theun de Vries. In hun brieven schreven ze graag over het werk dat ze onder handen hadden. De confrontatie van twee sterk uiteenlopende opvattingen over kunst en religie leverde boeiende lectuur op. Zo schrijft De Vries in zijn essay over de poëzie van M. Nijhoff, dat de marxistische literatuurkritiek nooit alleen zal bestaan uit een analyse van de literaire vorm, maar ook ‘de mate van sociale progressie onderzoekt, die het kunstwerk laat doorschemeren’. Vestdijk betwijfelt of in een harmonische samenleving – dat wil in dit geval zeggen ‘zonder klasse-tegenstellingen’- de poëzie er op vooruit zou gaan. Misschien zou de poëzie wel helemaal verdwijnen, want poëzie leeft van conflicten. ‘Hef je ze op, dan hef je tevens de poëzie op. Maak van de dichter een gelukkig, harmonisch mens, en hij heeft geen reden meer om zich in te spannen’ .
Vestdijk gelooft trouwens niet dat er ooit een ‘harmonische samenleving’ zal ontstaan. Tegenstellingen die nu in de klassenstrijd tot uiting komen, zullen zich op een andere manier laten gelden. En er zullen altijd dichters zijn die daartegen protesteren. Vestdijk meent bovendien dat het communistisch ideaal – in horizontale richting – even onverwezenlijkbaar is als het christelijk ideaal, ‘het Koninkrijk Gods’ – in verticale richting –.
In mei 1942 wordt Vestdijk onverhoeds opgepakt en vastgezet in kamp Michielsgestel bij Vught. De Duitse ‘Sicherheitsdienst’ hield daar honderden ‘bekende’ Nederlandse intellectuelen in ‘gijzeling’. Iedere gevangene liep het risico doodgeschoten te worden als vergelding voor aanslagen gepleegd op de Duitse bezetters [Hazeu, Vestdijk, een biografie, p. 328]. In een brief aan Theun de Vries noemt Vestdijk het ‘een eigenaardige ervaring’ om in het gevang te zitten; zij het dan ook van alle gemakken voorzien en met veel ‘aanspraak’. ‘Men verbroedert zich met de meest onverwachte personages’ .
De gevangenen konden zich binnen het kamp vrij bewegen; er was een bibliotheek en een filmzaal. Er werden lezingen georganiseerd, waaraan ook Vestdijk bijdragen leverde: Een lezing over de roman ‘Der Prozesz’ van Franz Kafka [in 1946 opgenomen in De Poolsche Ruiter] en een serie lezingen over ‘Wezen en techniek der poëzie’. In 1950 gepubliceerd onder de titel ‘De glanzende kiemcel’ en opgedragen aan (generaal) P. Gort. Met hem en dominee August Henkels had Vestdijk op de zolder van het gebouw een ‘schrijfhok’ in gebruik genomen.
Op 15 augustus wordt het menens. Na een aanslag op een treinspoor in Rotterdam wordt appèl van de gegijzelden gehouden op het voetbalveld, waar hun namen worden afgeroepen. Na een uur wachten verschijnt de kampcommandant met vier gewapende ss’ers. Hij noemt de namen van vijf gijzelaars die zijn gefusilleerd en verklaart de naar Engeland gevluchte Nederlandse regering, die tot sabotage had aangezet verantwoordelijk voor de dood van het vijftal [Hazeu, 357]. Op 18 oktober voltrekt zich hetzelfde intimidatie-ceremonieel nadat opnieuw een aantal gegijzelden door de Duitsers zijn geëxecuteerd.
De gijzelaars waren bij aankomst bevraagd over hun antecedenten en politieke gezindheid. Vestdijk schreef: J.W. Meijer Ranneft [voormalig Indisch bestuursambtenaar] “was, bij mijn weten, de enige die de commandant vertelde, wat wij allemaal dachten, namelijk dat hij anti-Duits was en altijd was geweest.”. Na WO II schreef Meijer Ranneft aan Vestdijk, dat hij het contact dat hij met hem mocht hebben, zeer gewaardeerd had. ”Ik geloof niet, dat ik in mijn leven iemand ontmoet heb die zo eerlijk, zo rustig, moedig, zuiver en scherpzinnig over een aantal dingen sprak die mij nu eenmaal boeiden en boeien.” Hij was het, die Vestdijk overhaalde om, ‘na zijn lezingen over poëzie, een serie op te te zetten over religie, met name over het boeddhisme’.
In december 1942 worden 250 gijzelaars vrijgelaten, onder wie August Henkels. Vestdijk behoort niet tot de gelukkigen, maar is ‘meer onder de indruk van het vertrek van Henkels, dan van zijn eigen teleurstelling’: “Hij was een goede vriend en onschatbaar als toehoorder van mijn gedichten en andere zaken”. Enkele vrienden van Vestdijk zetten zich nu in, om hem via een rekest vrij te krijgen. Ze lijken succes te gaan boeken: Op 9 januari 1943 wordt Vestdijk bij de kampcommandant ontboden om nadere gegevens te verstrekken over bepaalde romans. Twee weken later krijgt Vestdijk echter, zonder enige uitleg, te horen dat hij wordt overgeplaatst naar de strafgevangenis in Scheveningen. Een ‘Polizei Anstalt’ met een schrikbewind, waar voornamelijk politieke gevangenen werden opgesloten; velen van hen vonden in de nabijgelegen ‘Waalsdorpervlakte’ een executiedood.
Vestdijk moet al zijn persoonlijke bezittingen inleveren en wordt opgesloten in cel 412. Een cel die hij moet delen met drie andere gevangenen. Op de vloer ligt voor hem een matras klaar. Het gesnurk en gemompel van zijn celgenoten, de angstvisioenen over foltering en dood die hem uit de slaap houden, maar ook de droom, die hem ‘op het goede moment op een prachtige zinnebeeldige wijze moed insprak’ heeft hij vrijwel letterlijk beschreven in zijn roman ‘Pastorale 1943’.
Wekenlang wordt Vestdijk in het ongewisse gelaten over de redenen van zijn gevangenhouding. Hij mag geen bezoek ontvangen, mag niet schrijven en raakt psychisch in een deplorabele toestand. Eerder had hij in zijn essay ’Het eeuwige telaat’ genoteerd: “De volwassen mens beschikt over slechts één wapen om de angst te bestrijden: de mystieke beleving, de eenwording van de mens met zijn individualiteit. Niet de aan de godsdienst gekoppelde mystiek, die projecteert naar een god en een hiernamaals, maar door introspectie.” Na zijn vrijlating schreef hij aan August Henkels: ‘Ik heb in Scheveningen vrij zonderlinge ervaringen op religieus gebied gehad. […] Ik vind alle theologie. d.w.z. alle geobjectiveerde religie, flauwe kul, maar ik heb een zeer open oog gekregen voor mijn religieuze behoeften en ben niet van plan die te verdonkeremanen of te miskennen of er mij voor te schamen.’
Op 25 februari wordt Vestdijk naar het Binnenhof in Den Haag gebracht om door Obersturmführer dr. Peter Gern te worden verhoord. Gern had de moeite genomen om zich in het oeuvre van Vestdijk te verdiepen; althans voor zover dat in het Duits was vertaald. Hij is van oordeel, dat de tegen Vestdijk ingebrachte beschuldigingen te ver gaan. Gern geeft Vestdijk het advies om het werk van de Noorse schrijver en Nobelprijswinnaar, Knut Hamsun te lezen en besluit hem met onmiddellijke ingang in vrijheid te stellen.
Op 28 februari kan Vestdijk zijn correspondent Theun de Vries schrijven, dat hij ‘na verschillende emotionerende avonturen’ uit de gijzeling is ontslagen. ‘Ik voel mij 10 jaar ouder geworden en het is mij aan te zien. Een paar weken later voelt hij nog steeds een ‘enorme vermoeidheid’, maar daarnaast ook een ‘grote ingenomenheid met het bestaan, het mooie weer, het bos, de honden en wat je maar wil’. “Het allerliefst zou ik onderduiken in een uitvoerige studie over het boeddhisme, – op mijn eigen manier dan. Ik verdom het in elk geval om de realiteit uit het oog te verliezen, hetgeen het boeddhisme in zijn meer kritisch gelouterde aspecten trouwens ook niet vergt.”
If you are interested, you may watch this clip, based on Simon Vestdijk’s Pastorale 1943 –Editor
https://www.youtube.com/watch?v=cDtOW6NPXGA
ABOUT THE AUTHOR
Kees Boukema has been a student of Vedanta and other philosophical systems for decades. He has contributed variously to the field of higher thinking. He has written numerous articles on philosophical subjects, reviewed books, and has translated important articles and books. Mr Kees Boukema’s most recent work is the translation into Dutch of the book The Practice of Meditation.
Kees Boukema is sinds decennia student van Vedanta en andere filosofische systemen. Hij heeft divers bijgedragen aan het veld van hoger denken. Hij heeft belangrijke artikelen en boeken geschreven en vertaald. Het nieuwste boek van Dhr Kees Boukema is, De Beoefening van Meditatie.