Orgaandonatie
Hoe dood is Hersendood?
Enige weken geleden trof ik in de brievenbus een folder van de overheid die mij er weer op attendeerde dat per juli 2020 de nieuwe ‘Wet op de Orgaandonatie’ van kracht wordt. Nu heb ik mijn keuze daarbij weloverwogen gemaakt, maar ik besefte mij dat dit zeker niet voor iedereen geldt. Soms omdat men hier geen aandacht voor heeft, dat men er geen echte mening over heeft of dat men het niet begrijpt dan wel ik bepaalde gevallen het niet eens zelf voldoende kan begrijpen. De folder zette mij wederom aan het nadenken over de dood en meer in het bijzonder het stervensproces. Velen kijken naar de dood als iets wat je op een bepaald moment overkomt en wat vervolgens een definitief einde van het leven is. Maar hoe zit het eigenlijk als je er met iets meer diepgang naar kijkt? Is dood gaan iets wat op een moment gebeurd en daarmee is het af …… of ligt het misschien toch iets ingewikkelder?
Alvorens stil te staan bij sterven is het goed eerst te bepalen wat we precies bedoelen met ‘dood’. De dood wordt (in het westen) namelijk op verschillende manieren gedefinieerd.
Biologisch dood
Toestand waarbij bewustzijn, bloedsomloop en ademhaling afwezig zijn en niet meer op gang kunnen worden gebracht, doordat reeds onherstelbare beschadiging is opgetreden in de hersenen. Het is dan niet meer mogelijk iemand te reanimeren.
Hersendood
Bij hersendood is sprake van onherstelbare beschadiging van hersencellen waardoor vitale hersenfuncties niet meer kunnen worden uitgevoerd, in die situatie is nog wel spraken van een kloppend hart. Op grond van een EEG (eventueel CTA of TCD) wordt vastgesteld dat er geen hersenactiviteit meer bestaat. Wel bestaat de mogelijkheid dat het hart nog spontane activiteiten (reflexen) vertoont. Maar omdat de persoon niet zelfstandig kan eten, drinken of ademen (maar wel bijvoorbeeld verteren!), is ‘leven’ niet meer mogelijk. Door het stopzetten van beademing en voeding (en medicatie) zal de biologische dood spoedig intreden.
Klinisch dood
Dit is de toestand waarbij hartslag, ademhaling en bewustzijn afwezig is. Indien er geen bloedcirculatie meer aanwezig is zullen de hersenen binnen circa 5 minuten onherstelbare schade oplopen. Het is dus een toestand van bewusteloosheid, waarin reanimatie gedurende enige tijd nog kans van slagen heeft.
Juridisch dood
Als iemand voor de wet dood is spreken we van juridisch dood. Een persoon die officieel hersendood is, maar waarvan de vitale functies door machines nog blijven werken, is voor de wet ook officieel dood. Hoewel de persoon dus wel hersendood is, is hij nog niet biologisch dood. In die situatie is het volgens de wet toegestaan organen te verwijderen voor donatie.
Met ‘dood’ worden (in het westen) dus verschillende toestanden aangeduid.
Vanaf juli 2020 geldt op grond van de nieuwe Donorwet dat iemands lichaam wettelijk beschikbaar is voor orgaandonatie bij hersendood, tenzij de persoon dit zelf actief ongedaan heeft gemaakt.
Daarbij wordt dus de toestand van hersendood gehanteerd als relevant criterium voor Orgaandonatie. In de nieuwe Donorwet staat:
“Bij het voornemen tot verwijdering van een orgaan bij een beademde potentiële donor dient de hersendood te worden aangetoond door een ter zake kundige arts volgens de hierna beschreven methoden en criteria.”
“Onder hersendood wordt verstaan: het volledig en onherstelbaar verlies van de functies van de hersenen, inclusief de hersenstam en het verlengde merg”.
“Het aantonen van hersendood berust op een combinatie van verschillende typen onderzoek: klinisch-neurologisch onderzoek, een EEG (of CTA/TCD) en een apneutest.”
“Blijkens het klinisch-neurologisch onderzoek moet er sprake zijn van:
- afwezigheid van hersenstamreflexen
- aanwijzing(en) voor de afwezigheid van spontane ademhaling
- afwezigheid van bewustzijn blijkend uit het ontbreken van reacties op (pijn)prikkels”
Op basis van bovenstaande neurologische criteria wordt dus vastgesteld dat er wettelijk sprake is van een hersendood én daarmee een juridische dood, ondanks dat er geen sprake is van een biologische dood. De vraag die dit bij mij oproept is dan: hoe dood is hersendood nu eigenlijk?
Het cruciale punt voor mij in deze is de vooronderstelling dat, in het geval van hersendood, het bewustzijn geacht wordt afwezig te zijn als de genoemde fysieke functies niet meer aantoonbaar zijn. Een aanname die vanuit het westers medisch wetenschappelijk perspectief wellicht verdedigbaar is, maar wat vanuit een metafysisch perspectief een fundamenteel andere positie kent.
De moderne (westerse) geneeskunde heeft veel onderzoek gedaan naar de wetenschappelijk waarneembare aspecten van fysieke en geestelijk aspecten van de mens. Het heeft echter geen echte verklaringen voor de achterliggende fundamentele werking van het algehele interne mechanisme. De rishi’s waren echter juist geïnteresseerd in de achterliggende werking van het interne wezen en zij ontdekte dat het hele interne mechanisme onder controle staat van 5 vayus of winden die de ‘pancha pranas’ worden genoemd. Dit zijn de vijf vitale energieën die de hele werking van ons innerlijke systeem beheersen waarover we geen controle hebben, zoals inademen en uitademen, de spijsvertering, het functioneren van de verschillende organen zoals het hart en de maag. Deze energieën staan bekend als prana vayu, apana vayu, vyana vayu, udana vayu en samana vayu. Energieën die tijdens het stervensproces een eigen verloop kennen.
In de Hindoeïstische geschriften (vooral de Garuda Purana) wordt duidelijk uiteengezet hoe dit proces verloopt. Gedurende het proces van overlijden verlaat de ziel (het jivatma) door een van de openingen het lichaam in een proces waar ook deze vijf energieën langzaam het lichaam te verlaten. Binnen 21 minuten nadat de ziel het lichaam verlaat, zal de samana vayu het lichaam verlaten. Het is degene die de algehele ademhaling in ha
nden heeft. Binnen 48 tot 64 minuten zal de prana vayu het lichaam verlaten. Prana vayu voedt de hersenen en de ogen en regelt de inname van alle dingen: voedsel, lucht, zintuigen en gedachten. Dit is het moment waar vanaf een arts normaal gesproken de persoon als dood zal verklaren. Maar zelfs in die toestand is er nog een kleine kans om de patiënt nieuw leven in te blazen. Als het lichaam blijft zoals het is, zal vervolgens de udana vayu tussen 6 en 12 uur het lichaam verlaten. Udana is de opwaartse energiestroom die de prana van het lagere naar het hogere bewustzijnsniveau stuurt. De udana vayu is als zodanig verantwoordelijk voor de overgang van waken, naar slapen en diepe slaap, maar ook naar hogere bewustzijnsniveaus na de dood. Nadat de udana vayu is vertrokken, is er nauwelijks enige hoop op herstel van de patiënt. De apana vayu vertrekt na 8 tot 18 uur. Apana vayu regelt de uitscheidende functies (ontlasting, urineren, menstruatie etc.) en de neerwaartse en uitgaande stroom van energie in het lichaam. Tot slot, als het een normale dood door ouderdom is, kan de vyana vayu, die de 5 vayus coördineert, tot 14 dagen duren voordat hij vertrekt (en bij zelfmoord of een ongeluk zelfs tot 90 dagen) in zijn poging het lichaam te doen herleven.
Als we naar dit proces kijken dan zien we dat met name de fase waar praya vayu het lichaam heeft verlaten, maar de udana vayu nog niet is uitgetreden, cruciaal is. In deze fase heeft namelijk de udana vayu, die verantwoordelijk is voor het overgaan van de prana naar het hogere bewustzijnsniveau na de dood, het lichaam nog niet verlaten. En dit is nu precies de periode waarin, in geval van orgaandonatie, de organen zoals bijvoorbeeld een hart worden uitgenomen.
Deze meer metafysische benadering (als alternatief voor de westers wetenschappelijke benadering) brengt voor mij de vraag naar boven: hoe dood is hersendood nu eigenlijk? Wordt er bij het uitnemen van donororganen niet ingegrepen in een stervensproces, waarin de ziel met zijn energieën het lichaam aan het verlaten is, wat nog onvoldoende is afgerond? Of wel: is hersendood dood genoeg om organen uit te nemen. Of beïnvloed de orgaanverwijdering op een ongewenste wijze de uittreding van de ziel en de pancha pranas?
Het lijkt mij goed als ieder voor zichzelf hier bij stilstaat en zijn keuze weloverwogen neemt.
Good vibes!
Corné van Nijhuis
Dhr Corné van Nijhuis is de Bijdragende Redacteur van deze sectie.
Dit deel is het filosofische deel. Het thema zelf is moeilijk. We vragen u om deel te nemen en uw mening te geven in het commentaargedeelte.
[contact-form to=”vedantavanimag@gmail.com” subject=”Comments”][contact-field label=”Name” type=”name” required=”1″][contact-field label=”Email” type=”email” required=”1″][contact-field label=”Message” type=”textarea”][/contact-form]